Pieskowa Skała

Zwiedzając Dolinę Prądnika w lipcu 1829 r. młody Fryderyk podziwiał, również położony w bliskim sąsiedztwie Ojcowa, zamek w Pieskowej Skale. W przeszłości był elementem łańcucha fortyfikacji zapewniających bezpieczeństwo na trakcie handlowym z Krakowa na Śląsk. Pierwsze wzmianki o Zamku pochodzą z 1315 r., kiedy Władysław Łokietek w dokumencie wymienia castrum Peskenstein.

W okresie od 1377 do 1608 r. Pieskowa Skała była siedzibą rodu Szafrańców. W XVI w. Zamek przebudowano w stylu renesansowym. Po bezpotomnej śmierci ostatniego z rodu Szafrańców, dobra przeszły w posiadanie Macieja Łubnickiego, potem Samuela Śladkowskiego, a następnie rodziny Zebrzydowskich. Od 1667 aż do 1842 r. należały do Wielopolskich, którzy uzyskali przywilej używania tytułu hrabiów na Pieskowej Skale. Ponieważ piastowali oni wysokie funkcje państwowe i rzadko przebywali w swojej siedzibie, niezamieszkały Zamek popadł w ruinę.

Z inicjatywy Hieronima Wielopolskiego, starosty krakowskiego, który przeprowadził się na stałe do Pieskowej Skały, posiadłość została gruntownie przebudowana i stała się okazałą rezydencją magnacką. O bogactwie zgromadzonej we wnętrzach kolekcji dzieł sztuki świadczą zachowane do dzisiaj inwentarze z 1778 r. Na Zamku gościli m.in. August III Sas (jeszcze przed koronowaniem na króla Polski) oraz ostatni król Polski, Stanisław August Poniatowski.

Pomimo swojej długiej historii Zamek w Pieskowej Skale, w przeciwieństwie do warowni w Ojcowie, zachował się do czasów Chopina w dobrym stanie. Klementyna z Tańskich Hoffmanowa zwiedzając to miejsce w 1826 r. zaznaczyła, że „wątpi (...) aby mógł być w całej Polsce równie dawny pomnik lepiey zachowany, nie tylko zniszczenia żadnego, ale w tych stu pokojach, w tych obszernych krużgankach, które od dziedzińca na dwóch są piętrach, w tych lochach podziemnych, nigdzie cienia zaniedbania lub nieporządku dostrzec nie można; wszędzie dowody staranney i troskliwey ręki, które mnie razem i ucieszyły i rozczulały”.

Zakupiony w 1842 r. przez rodzinę Mieroszewskich Zamek z czasem zaczął tracić swoją świetność. W 1863 r. służył powstańcom styczniowym jako miejsce schronienia. Odbudowany w latach 1863–1877 został przywrócony do stanu z czasów Wielkopolskich. W 1896 r. Mieroszewscy sprzedali dobra Michałowi Wilczyńskiemu z Warszawy, które wkrótce przeszły w ręce adwokata Chmurskiego z Krakowa. Zadłużony Zamek w 1902 r. wystawiono na licytacji. Z inicjatywy Adolfa Dygasińskiego i Józefa Zawadzkiego powstała spółka, która zdobyła pieniądze i w 1903 r. dokonała wykupu. Po remoncie i adaptacji pomieszczeń do 1939 r. budynek pełnił funkcje letniskowe. W czasie II wojny światowej był schronieniem dla osieroconych dzieci (m.in. z Zamojszczyzny i Wołynia) oraz uchodźców z Warszawy objętej powstaniem.

Po II wojnie światowej Zamek przejął Skarb Państwa. W latach 1950–1963 prowadzono prace mające przywrócić budowli cechy architektury renesansowej. Brak oryginalnych sprzętów oraz materiału ikonograficznego uniemożliwił odtworzenie dawnego wyglądu wnętrz. W 1970 r. swoją siedzibę w Zamku znalazło muzeum (jako oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu), którego ekspozycja ukazuje przemiany stylu w sztuce europejskiej od XIV do poł. XIX w. Wszystkie prezentowane w muzeum zamkowym eksponaty są własnością Zamku Królewskiego na Wawelu.

W zamku znajduje się również księgozbiór Sapiehów z Krasiczyna, liczący ok. 28 tys. tomów.