Kikół

Pierwszy raz Kikół wzmiankowany jest w dokumentach z 1236 r. jako Kychol. Prawdopodobnie gród założono na 10-metrowym wzniesieniu, na którym obecnie znajduje się murowany kościół parafialny z początku XX w. W połowie XIII w. Kikół został zniszczony w wyniku najazdów Prusów. W 1391 r. właścicielem tego terenu był rycerz Janusz z Kikoła, który 4 lata później sprzedał dobra Krzyżakom i w czasie wojny (1409–1411) walczył po stronie Zakonu.

Do rozwoju miejscowość przyczyniła się znacząco rodzina Zboińskich, a przede wszystkim Ignacy Antoni Zboiński – wojewoda płocki. Przejął on cześć Kikoła po śmieci ojca i w 1745 r. uzyskał zgodę króla Augusta III na lokowanie miasta. W 1790 r. wybudował, prawdopodobnie według projektu Stanisława Zawadzkiego, klasycystyczny pałac z ogrodem i oranżerią, który jest uważany za jeden z najpiękniejszych zabytków na ziemi dobrzyńskiej. W 1796 r. majątek przeszedł w ręce syna, Franciszka Ksawerego, który ufundował miejscowy murowany kościół, gdzie został po śmierci pochowany wraz z małżonką (Joanną z Grabieńskich). Niestety, świątynia nie zachowała się, a obecny neogotycki kościół pw. św. Wojciecha został wzniesiony w latach 1904–1909.

Od 1818 r. właścicielem dóbr był Karol Zboiński, do którego majątku przyjechał Fryderyk Chopin latem 1827 r. z Rościszewa, mając w planach dalszą podróż do Gdańska. Niestety nie zachowały się bliższe informacje o wizycie kompozytora w kikolskim pałacu. Być może Fryderyk odwiedzał to miejsce już wcześniej, w okresach letnich w 1824 i 1825 r., gdy przebywał na wakacjach w położonej zaledwie 30 km na północ Szafarni.

Z czasem majątek przeszedł w posiadanie innych rodzin. W 1855 r. właścicielami kikolskich dóbr zostali Piwniccy, a od 1902 r. byli to Nałęczowie. Za udział w powstaniu styczniowym Kikół utracił po 1867 r. prawa miejskie. W 1937 r. zadłużone dobra zostały zlicytowane i częściowo stały się własnością cukrowni Chełmica (pałac został przeznaczony na szkołę). Po II wojnie światowej Skarb Państwa przejął zniszczony budynek, który odrestaurowano w 1966 r. i przeznaczono na ośrodek wypoczynkowy. Obecnie zespół pałacowo-parkowy jest własnością prywatną.

Warto przypomnieć w tym miejscu, że ród Zboińskich miał pośredni, ale znaczący wpływ na losy rodziny Chopinów. Z linii wywodzącej się od Franciszka Zboińskiego, łowczego nadwornego koronnego, pochodził ostatni kasztelan płocki i senator – Franciszek Ksawery, który w 1800 r. zakupił od Skarbków dobra w Izbicy Kujawskiej. Mieszkająca tam od urodzenia Justyna Krzyżanowskiej (przyszła matka kompozytora), przeniosła się ze swoimi pracodawcami, rodziną Skarbków, do Żelazowej Woli, gdzie poznała Mikołaja Chopina. W 1827 r. Chopin udając się na Pomorze, odwiedził syna kasztelana płockiego, Karola Zboińskiego, właściciela dóbr Kikół. Kasztelan Franciszek Ksawery często jest błędnie utożsamiany (ze względu na te same imiona) z hrabią Zboińskim, który opiekował się Chopinem w Kowalewie i któremu towarzyszył prawdopodobnie kompozytor w podróży na Pomorze. Zboińscy, właściciele dóbr Kikół, wywodzili się od nadwornego łowczego, Franciszka, natomiast Zboińscy z Kozłowa (i Kowalewa) wywodzili się od brata łowczego, Jakuba.

Kikolski klasycystyczny pałac z ok. 1790 r., jest rzadko spotykanym na tym terenie typem rezydencji wiejskiej z charakterystycznym rzędem sześciu kolumn we wgłębnym portyku. Wewnątrz, w tzw. Sali Rycerskiej, na ścianach zachowały się iluzjonistyczne malatury z przełomu XVIII i XIX w. z motywami architektonicznymi. Pałac usytuowany jest na skarpie nad stawem w otoczeniu parku przekomponowanego na początku XX. w. wg projektu Stefana Celichowskiego.

W kościele pw. św. Wojciecha znajdują się epitafia ku czci Zboińskich (m.in. Ignacego Antoniego z 1796 r., Franciszka Ksawerego z 1818 r., Karola z 1850 r.), które zostały przeniesione z nieistniejącej już świątyni. Szczególnie cennym elementem wystroju świątyni jest rokokowa chrzcielnica z poł. XVIII w. oraz obraz ukrzyżowania z 1817 r.