Powązki

W XVIII w. porozkwitały w Warszawie piękne ogrody, na których zakładanie moda przywędrowała z Francji. Do najpiękniejszych należał ten założony we wsi Powązki przez Izabelę z Flemingów księżną Adamową Czartoryską, generałową ziem podolskich (generałowa, urządzając ów ogród, rywalizowała przy tym zacięcie z Elżbietą księżną Lubomirską, właścicielką konkurencyjnego ogrodu we wsi Mokotów, z francuska przezwanej Mon Coteau).

Powązkowski sielankowy ogród urządzony był przemyślnie i przepysznie, zachwycając poetów (w tym samego Stanisława Trembeckiego, nadwornego wierszopisa króla Stanisława Augusta Poniatowskiego), gości z kraju oraz z zagranicy. „Powązki wyglądają jak mała wieś, ukryta w lasku pomiędzy jeziorami i strumieniami – relacjonował jeden z nich, Johann Bernoulli. – Z wyjątkiem kilku naśladowanych ruin nie widać tu nic prócz prostych, drewnianych, słomą krytych chat wiejskich. Wewnątrz atoli chatki te uderzają tak olśniewającym przepychem umeblowania, że nie widziałem nic wspanialszego”. W chatach mieszkali sama księżna, jej starsze dzieci i przyjaciele.

Losy Powązek odmieniło jednak tragiczne wydarzenie – w 1780 r. w pożarze jednej z chat zginęła księżniczka Teresa. Jej zrozpaczona matka przeniosła się na stałe do Warszawy, do Pałacu Błękitnego, a przed powstaniem kościuszkowskim wszelkie dobra z powązkowskiego ogrodu wywiozła do Puław. Dziesięć lat później, w 1790 r., na Powązkach założony został cmentarz – dziś najstarsza nekropolia warszawska.

Na Powązkach pochowanych jest wiele osób bliskich Fryderykowi Chopinowi: przede wszystkim jego rodzice. Jeszcze na początku wieku XX Mikołaj i Justyna Chopinowie pochowani byli w Katakumbach. „Miejsce ich wiecznego spoczynku – opisywał Ferdynand Hoesick, oprowadzany po grobach rodzinnych przez Antoniego Jędrzejewicza – w górnej kondygnacji, mianowicie w drugim szeregu pod sklepieniem oznaczone jest dwiema wmurowanemi tuż obok siebie czarnemi, marmurowemi tablicami. Napisy na nich wyryte złotemi literami, dziś poczerniałemi zupełnie, z trudnością dadzą się odczytać. Pierwszy z nich, po prawej stronie, głosi, co następuje:

»Cieniom ś. p. Mikołaja Chopin
Akademii Duchownej Rzymsko-Katolic.
Członka Komitetu Egzaminacyjnego
Urodzonego w Nancy 1776
Zmarłego w Warszawie 1844
Wieczne spocznienie«.

Obok po lewej stronie, znajduje się takaż tablica z czarnego marmuru, za którą spoczywa: »Justyna z Krzyżanowskich Chopin«”.

Od 1948 r., ponieważ część Katakumb zagrożona była zawaleniem, rodzice kompozytora spoczęli w nowym grobie na tyłach kościoła św. Karola Boromeusza.

Na Powązkach pochowane zostały także wszystkie trzy siostry Fryderyka – najstarsza Ludwika, młodsza Izabella i zgasła przedwcześnie Emilia, jego szwagrowie, chrześniak – syn Ludwiki, zmarły w 17. roku życia Fryderyk Jędrzejewicz, i siostrzenica, Ludwika z Jędrzejewiczów Ciechomska („Ona to – opowiadał Ferdynandowi Hoesickowi Antoni Jędrzejewicz – była z matką moją w roku 1849 w Paryżu przy śmierci wuja Fryderyka. Od najwcześniejszych lat miała ogromny talent do rzeźby. Już jako dziecko, gdy była z rodzicami w Paryżu u rzeźbiarza Clesingera, ożenionego z córką pani Sand, zdumiewała wszystkich swemi karykaturami. W Warszawie brała początkowo lekcje rzeźby u Hegla, potem u Myszkowskiego. Po śmierci dziadka, Mikołaja Chopina, postanowiono umieścić nad tablicą płaskorzeźbę, wyobrażającą oblicze zmarłego. Płaskorzeźbę tę miała wykonać siostra moja, Ludwika, a miała ją wykonać z pamięci. Niestety, ile razy zaczynała rzeźbić, zawsze dostawała ataków sercowych tak, iż w końcu musiała roboty tej zaniechać…”).

Spoczęli nadto na Powązkach i hrabia Fryderyk Skarbek, i nauczyciele Fryderyka (wśród nich zarówno Wojciech Żywny, jak i Józef Elsner), i jego przyjaciele z lat szkolnych, i bliscy znajomi jego rodziny.