Żelazowa Wola

Żelazowa Wola położona jest tuż obok Puszczy Kampinoskiej, 3 km na południowy wschód od Sochaczewa, nad brzegiem rzeki Utraty. Pierwszymi znanymi nam właścicielami tych terenów byli bracia Piotr i Paweł Żelazo, wymieni w źródłach z II poł. XVI w. Żelazowej Wola należała następnie do rodziny Paprockich, potem Łuszczewskich. To właśnie od Piotra Łuszczewskiego, sędziego sochaczewskiego i szambelana królewskiego, w 1798 r. Żelazową Wolę kupiła hrabina Ludwika z Fengerów Skarbkowa.

Poszukując guwernera dla swoich dzieci, hrabina zatrudniła w 1802 r. Francuza, Mikołaja (Nicolasa) Chopina, który już od 15 lat przebywał w Polsce. W tym samym czasie w prowadzeniu dworu pomagała Skarbkowej Justyna Krzyżanowska, uboga szlachcianka. Prawdopodobnie to właśnie w Żelazowej Woli poznali się przyszli rodzice Fryderyka Chopina. Po ślubie Justyny i Mikołaja, który odbył się 28 czerwca 1806 r. w pobliskim kościele w Brochowie, państwo młodzi zamieszkali w oficynie dworu, który dzisiaj już nie istnieje. To właśnie w budynku oficyny 1 marca 1810 r. przyszedł na świat największy polski kompozytor, Fryderyk Franciszek Chopin, jako drugie dziecko Mikołaja i Justyny (starszą siostrą Fryderyka była Ludwika, urodzona w 1807 r. w Warszawie). Po narodzinach syna rodzina jedynie kilka miesięcy mieszkała w Żelazowej Woli. Na jesieni przeprowadzono się do Warszawy, ponieważ od początku października Mikołaj rozpoczynał pracę, jako nauczyciel języka francuskiego, w Liceum Warszawskim. Pomimo zmiany miejsca zamieszkania, rodzina Chopinów utrzymywała kontakty ze Skarbkami, odwiedzając ich w miarę możliwości w Żelazowej Woli. Tam również zostało zorganizowane w 1832 r. wesele najstarszego dziecka Chopinów, córki Ludwiki, która wyszła za mąż za Kalasantego Jędrzejewicza.

Wiadomo o kilku pobytach Fryderyka Chopina w miejscu swojego urodzenia. Biorąc pod uwagę bliskie relacje Chopinów i Skarbków można z dużym prawdopodobieństwem powiedzieć, że kompozytor i jego rodzina o wiele częściej odwiedzali Żelazową Wolę. W majątku Skarbków Fryderyk przebywał prawdopodobnie latem 1823 r. Kompozytor z siostrą Ludwiką spędził tu Boże Narodzenie 1825 r. i Nowy Rok 1826 r. Z listu do Jana Białobłockiego możemy się dowiedzieć, że Fryderyk bardzo chętnie odwiedzał miejsce swojego urodzenia: „I tego byś nie zgadł, dlatego to muszę ci powiedzieć, iż piszę wysiadłszy z bryczki, siadając do Wilii. Los chciał, że chociaż mama nie chciała pozwolić, abym jechał, jednakże wszystko nic nie pomogło, i ja i Ludwika jesteśmy w Żelazowej Woli". Miejsce swojego urodzenia kompozytor odwiedził latem 1830 r. Po powrocie z Poturzyna, Chopin spędził kilka dni w Warszawie, a następnie dołączył do rodziny, która już od jakiegoś czasu gościła u Skarbków. Był to ostatni pobyt kompozytora w Żelazowej Woli.

Odwiedzając Skarbków kompozytor miał możliwość muzykowania. Nie wiemy dokładnie jakim instrumentem klawiszowym dysponowali właściciele, ale latem był on wynoszony do ogrodu, w którym Fryderyk oddawał się muzykowaniu.

W 1818 r. właścicielem majątku został syn hrabiny, Fryderyk, a następnie w 1825 r. – Michał, który w 1834 r. popełnił samobójstwo. Kolejnymi właścicielami byli: Franciszek Kwiatowski (któremu Michał Skarbek przekazał dobra w testamencie), Józef Wiśniewski do 1842 r., Henryk Peszl, a od 1856 r. Paweł Jaworski. W latach 1859–1878 majątek był w posiadaniu, Adama Towiańskiego (syna słynnego filozofa, Andrzeja Towiańskiego), który miał w planach odnowienie oficyny w której urodził się Chopin i zorganizowania tam miejsca poświęconego pamięci kompozytora.

W 1879 r. posiadłość trafiła w ręce Aleksandra Pawłowskiego. Jesienią 1891 r. Żelazową Wolę odwiedził rosyjski kompozytor i pianista Milij Bałakiriew. Poruszony złym stanem miejsca urodzenia Chopina udzielił wywiadu, który został opublikowany w prasie i przyczynił się do podjęcia dyskusji na forum publicznym o dalszych losach Żelazowej Woli. Sprawą zaczęły interesować się warszawskie środowiska artystyczne. Dzięki staraniom Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i Bałakiriewa odsłonięto w Żelazowej Woli w 1894 r. pierwszy na ziemiach polskich pomnik upamiętniający Chopina, a w zachowanej oficynie urządzono muzeum.

Z czasem wykupiono budynek oraz park z rąk prywatnych. W 1930 r. rozpoczęto renowację i przebudowę oficyny. W latach 1933–1939 pod okiem prof. Franciszka Krzywdy-Polkowskiego, pioniera architektury krajobrazu w Polsce, prowadzono także prace nad projektem nowego parku.

Podczas II wojny światowej wnętrze oficyny wraz z eksponatami uległo poważnym zniszczeniom. Po zakończeniu wojny w 1945 r. powstał Tymczasowy Komitet Opieki nad Domem Chopina w Żelazowej Woli, którego działalność przejął wkrótce Instytut Fryderyka Chopina. Wznowiono prace nad renowacją budynku i odtworzeniem ogrodu. Zgromadzono we wnętrzu oficyny przedmioty z epoki, które jednak nie należały do Chopinów. W 1949 r. w setną rocznicę śmierci kompozytora odbyła się uroczysta inauguracja ekspozycji. Od 1950 r. przez dwa lata dom Chopina pozostawał pod zarządem Muzeum Narodowego. Od 1953 r. opiekę nad majątkiem w Żelazowej Woli sprawowało Towarzystwo im. Fryderyka Chopina, zaś od 1 sierpnia 2005 r. funkcje te przejął Narodowy Instytut Fryderyka Chopina.

Z okazji 200. rocznicy urodzin Chopina podjęto działania rewitalizacyjne i ponownie otwarto Park w Żelazowej Woli dla zwiedzających 7 maja 2010 r. Wyremontowano Dom Urodzenia i urządzono w nim nową ekspozycję muzealną. W Parku posadzono rośliny, poprowadzono instalację nawadniającą, zainstalowano oświetlenie oraz nagłośnienie umożliwiające słuchanie recitali w trakcie spaceru po alejkach. Na terenie Parku powstały również nowe budynki, w których mieszczą się, m.in. sklep z książkami, płytami i pamiątkami związanymi z kompozytorem, sala kinowa, sala wystaw czasowych, restauracja.

Wybitny polski pianista, Zbigniew Drzewiecki, zainicjował w 1954 r. cykl recitali chopinowskich, których tradycja jest kontynuowana do dzisiaj. Od pierwszej niedzieli maja do ostatniej niedzieli września w Domu Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli można posłuchać różnych wykonań dzieł polskiego kompozytora. Od 2006 r., w tym samym okresie (maj-wrzesień), miejsce to jest udostępnianie także młodym utalentowanym pianistom w ramach cyklu „Prezentacje Muzyczne”.