Turzno

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z XIII w. w związku z przekazaniem tych terenów przez Konrada Mazowieckiego biskupowi Chrystianowi. W I poł. XVIII w. dobra zostały sprzedane przez ówczesnego właściciela Floriana Nowickiego Jakubowi Ossówka-Zboińskiemu. Od 1789 r. w posiadanie Turzna wszedł generał Benedykt Jeżewski poprzez ślub z Józefą ze Zboińskich. Do dzisiaj zachowała się kaplica ufundowana przez Jeżewskich pod koniec XVIII w. W 1801 r. właścicielem majątku został Augustyn Działowski, który ożenił się z Katarzyną z Jeżewskich. Od 1861 r. dobra były w rękach rodziny Gajewskich i dzięki umiejętnemu zarządzaniu pod koniec XIX w. miały łączną powierzchnię około 6000 ha i oprócz Turzna obejmowały Elzanowo, Wielką Łąkę, Piątkowo, Mgowo oraz Wałycz.

Chopin odwiedził to miejsce co najmniej dwukrotnie. Latem 1825 r. Kompozytor spędzał część wakacji w Szafarni (położonej ok. 35 km od Turzna). Gospodarze (Dziewanowscy), starali się zapewnić młodemu kompozytorowi wiele atrakcji i często organizowali wyjazdy do pobliskich miejscowości, gdzie mógł on nawiązywać nowe znajomości i przy okazji prezentować swój talent muzyczny, o którym mówiło się coraz głośniej. W jednym z listów do rodziców z Szafarni (26 sierpnia 1825 r.), Fryderyk napisał: „Jutro rano jedziemy do Turzna i nie mamy wrócić aż dopiero w środę (…)”. Można przypuszczać, że w Turznie przyjmowali gości gospodarze majątku, Augustyn i Katarzyna Działowscy oraz ich syn Ksawery i dwie córki: Julianna i Józefa.

Druga wizyta miała związek z planowaną latem 1827 r. podróżą Chopina na Pomorze. Kompozytor spędzając wakacje w dobrach Ksawerego Zboińskiego w Kowalewie napisał do rodziny list, w którym wymienił Turzno jako punkt postoju w drodze do Gdańska. Trzeba tutaj nadmienić, że Ksawery Działowski i Ksawery Zboiński byli braćmi ciotecznymi – ich matki były siostrami.

Niestety nie znamy szczegółów związanych z wizytami kompozytora w Turznie.

Zachowany do dzisiaj eklektyczny pałac został wybudowany w II poł. XIX w. na miejscu dawnej siedziby Zboińskich. Autorem projektu był wybitny polski architekt włoskiego pochodzenia, Henryk Marconi (m.in. według jego projektu wybudowano w Warszawie Hotel Europejski i Pałac Branickich). Obecna forma pałacu jest wynikiem przebudowy dokonanej w I poł. XX w. Wzniesiono wówczas nową oficynę połączoną z pałacem galerią w stylu starorzymskim.

Ostatnim właścicielem Turzna przed wybuchem II wojny światowej był Rafał Gajewski. W czasie wojny Niemcy wywieźli wartościowe zbiory właścicieli (m.in. dzieła sztuki i bogaty księgozbiór) a sam pałac pełnił funkcję ośrodka rehabilitacyjnego dla żołnierzy. Po zakończeniu wojny budynek został przejęty przez Skarb Państwa i przeznaczony na szkołę.

Otaczający pałac park w stylu angielskim zajmuje powierzchnię 16 ha i jest jednym z najokazalszych w województwie kujawsko-pomorskim. Na drzewostan o dużej wartości składa się ponad 50 gatunków drzew iglastych i liściastych. Szczególnie cenny jest pomnik przyrody „Dąb Działowskiego” o obwodzie pnia wynoszącym 430 cm. Oprócz pałacu ciekawostką architektoniczną jest neogotycki pawilon parkowy wybudowany w formie zameczku według projektu Marconiego.

Od 2007 r. zespół pałacowy ma nowych właścicieli, którzy dokonali przebudowy według opracowanej koncepcji projektowej, m.in. do pałacu dobudowano skrzydło. Na nowo zaaranżowano także parkowe otoczenie. W lutym 2012 r. otwarto w odnowionych wnętrzach czterogwiazdkowy hotel i centrum konferencyjne.

Na pamiątkę wizyt Chopina w Turznie odsłonięto popiersie kompozytora ufundowane przez obecnych właścicieli, które znajduje się na końcu kasztanowej alei.