Kalisz

Kalisz jest drugim co do wielkości miastem Wielkopolski i jednym z najstarszych miast w Polsce. W wyniku II rozbioru Polski (1793) trafił pod rządy Prus, pod którymi pozostawał do 1806 r. Zgodnie z postanowieniami kongresu wiedeńskiego od 1815 r. Kalisz znalazł się na terenie Królestwa Polskiego i był jednym z jego większych miast. Trzy lata później, dzięki decyzji podjętej przez Józef Zajączka (namiestnika cara w Polsce), przeznaczono znaczne funduszu na potrzeby miasta. Umożliwiło to przeprowadzenie poważnej przebudowy. Uregulowano istniejące ulice, wytyczono nowe, wzniesiono m.in. pałac Trybunalski, pałac Gubernatorski, Most Kamienny, Szkołę Wojewódzką, i wiele obiektów przemysłowych.

Z Warszawy do Kalisza wiodły ważne trakty komunikacyjne, którymi kursowało wiele dyliżansów. Przez miasto przebiegały główne szlaki podróżne łączące Królestwo Polskie z wieloma krajami Europy. Jadąc ze stolicy przez Kalisz można było dostać się do Drezna, Paryża, Wiednia, a także do Włoch i Szwajcarii (oraz przez Wrocław na Śląsk i dalej do Czech). Opis nowej drogi z Warszawy do Kalisza znajdziemy w dzienniku podróży hrabiego Fryderyka Skarbka, który w czerwcu 1826 r. udawał się do Dusznik: „Droga bita do Kalisza już była skończona, dobra, ale nudna, bo prosta i opodal wsi prowadzona…”. Razem ze Skarbkiem poróżowała siostra Fryderyka, Ludwika. Swoje wrażenia z wycieczki do Dusznik utrwaliła w formie opowiadania wydanego drukiem (1844) „Podróż Józia z Warszawy do wód szlązkich przez niego samego opisana”, w którym alter ego autorki, Józio, tak zachwycał się Kaliszem: „O! jakie to piękne miasto ten Kalisz, to wcale co innego jak Łowicz, Kutno, Koło, i reszta miast które dotychczas widziałem! To coś bardziej do Warszawy podobnego, jakie to domy! pałace! szerokie ulice! co ludzi! prawdziwie żebym nie wiedział, że wyjechałem z Warszawy, tobym myślał iż do niej wjeżdżam, tylko innemi rogatkami. Papa mi powiedział, że to miasto nie tak dawno się tak wzniosło, i że przed kilkunastu laty było bardzo liche”.

Szlaki wielu z podróży Fryderyka wiodły właśnie przez Kalisz. Na podstawie zachowanych źródeł wiemy, że kompozytor gościł w tym mieście aż 6 razy. Pierwszy raz pod koniec lipca 1826 r., gdy udawał się razem z matką do Dusznik. Trasa do uzdrowiska wiodła przez Błonie, Sochaczew, Łowicz, Kutno, Kłodawę, Koło, Turek, Kalisz, Ostrów, Międzybórz, Oleśnicę, Wrocław, Nimptsch (Niemcza), Frankenstein (Ząbkowice Śląskie), Wartę (Bardo) i Glatz (Kłodzko). Również przez Kalisz Fryderyk powrócił z uzdrowiska do domu w połowie września tego samego roku.

Trzeci pobyt, na początku września 1829 r., ma związek z trasą powrotną Chopina z wyjazdu do Wiednia, gdzie dał się poznać międzynarodowej publiczności jako znakomity pianista. Razem z Ignacym Maciejowskim i Alfonsem Brandtem Fryderyk złożył niespodziewaną wizytę w Kaliszu, doktorowi i filantropowi, Adamowi Helbichowi. Gospodarz właśnie wybierał się na wesele do Żychlina i nie chcąc zostawić podróżnych samych sobie, zaproponował im wspólny wyjazd.

Jesienią tego samego roku kompozytor udał się w podróż z Warszawy do Wielkiego Księstwa Poznańskiego, do posiadłości księcia Radziwiłła w Antoninie i pobliskiego Strzyżewa, gdzie mieszkała matka chrzestna kompozytora. Trasa w obie strony wiodła przez Kalisz i wiemy, że Chopin zatrzymał się tam w dniach 21–22 października (prawdopodobnie przenocował wtedy, jak to ustalił Henryk Nowaczyk, u rodziny Flammów) i 7 listopada – w tym dniu Fryderyk zdążył jeszcze wziąć udział w spotkaniu towarzyskim: „Wracając byłem w Kaliszu na jednym wieczorze gdzie była Pani Łączyńska i Panna Biernacka. Wyciągnęła mię do tańca, musiałem mazura tańczyć i to z ładniejszą jeszcze Panną od niej, a przynajmniej równie piękną panną Nieszkowską Pauliną [jej ojciec w 1815 r. był prezydentem Kalisza]…”.

W 1830 r. Kalisz ponownie był dla Chopina punktem postojowym w drodze za granicę, tym razem w podróży, z której już nigdy nie wrócił do Polski. Przed udaniem się w kierunku Wiednia (przez Wrocław, Drezno i Pragę), Fryderyk razem z towarzyszącym mu przyjacielem, Tytusem Woyciechowskim, spędził w Kaliszu 3 dni (3–5 listopada).

W 2010 r. z okazji 200-lecia urodzin Chopina odsłonięto płaskorzeźbę autorstwa Wiesława A. Oźminy, przypominającą kaliskie wizyty kompozytora. Została ona umieszczona na frontonie kamienicy przy zbiegu ul. Zamkowej i Głównego Rynku.

W Kaliszu działa jedno z najstarszych Towarzystw Muzycznych w Polsce. Instytucja ta została założona 21 października 1818 r., a od 1975 r. nosi imię Alfreda Wiłkomirskiego.