Zagrzeb

W maju 1961 roku w Zagrzebiu – dziś stolicy Chorwacji, wtedy natomiast drugim co do wielkości mieście Jugosławii – odbył się I Muzički biennale, Internacionalni festival suvremene muzike. Wśród festiwalowych gości był Witold Lutosławski, który wygłosił odczyt o polskiej muzyce współczesnej, ilustrując go nagraniami utworów swoich młodszych kolegów. Rozważając dzieje rozbioru „gmachu klasycznego języka muzycznego”, głosił wiarę w to, że „im prędzej dokona się rozkład starej materii muzycznej, tym prędzej powstanie nowa. Z niej zaś drogą syntezy będą mogły kształtować się nowe trwałe konwencje dla nowego klasycznego okresu”.

O tym, w jaki sposób on sam wyobraża sobie „kształtowanie nowych konwencji”, publiczność festiwalowa mogła przekonać się podczas kolejnego Biennale, kiedy wykonano Trzy poematy Henri Michaux. Wymagały uczestnictwa dwóch dyrygentów równocześnie. Wcześniej zdarzało się już, że w sali koncertowej pojawiało równocześnie trzech, a nawet czterech dyrygentów (Gruppen i Carré Stockhausena), lecz wszyscy oni kierowali się wspólną, dokładnie zanotowaną partyturą. W utworze Lutosławskiego sytuacja była natomiast odmienna: każdy dyrygent działał poniekąd niezależnie, muzyka zapisana aleatorycznie i w dwóch oddzielnych partyturach dawała samodzielność i chórowi, i orkiestrze. Tak więc po lewej stronie estrady 23-osobową orkiestrą radia w Zagrzebiu dyrygował kompozytor, natomiast po prawej 20-osobowym chórem – chorwacki dyrygent Slavko Zlatić.

Podczas tego koncertu Lutosławski zadebiutował publicznie jako dyrygent. Wcześniej wielokrotnie już stawał przed zespołami muzycznymi, nie wyłączając orkiestry symfonicznej, lecz zawsze w studio radiowym. W piątek 9 maja 1963 roku po raz pierwszy uczynił to przed publicznością.